Mangan có nhiều trong gạo lức
Ảnh: jupiterimages.comTrong đời sống mangan được sử dụng rộng rãi đến mức không ai có thể nghĩ tới việc loại trừ các sản phẩm có mangan dù ngộ độc magan vẫn xảy ra. Những giải pháp dưới đây là nhằm hạn chế tối đa tác hại của ô nhiễm mangan trong môi trường sống và làm việc.


Mangan có ở đâu?

Mangan (ký hiệu hóa học: Mn) là một kim loại có màu trắng bạc, giòn, có nhiệt độ nóng chảy rất cao. Mangan có rất nhiều ứng dụng trong các ngành công nghiệp và đời sống. Mangan có mặt trong các loại hợp kim với sắt và nhôm, là những kim loại có mặt trong hầu hết các sản phẩm công nghiệp cũng như đồ gia dụng. Mangan còn được sử dụng rộng rãi trong chế biến pin và acqui khô, chế tác dầu mỏ và sản xuất xăng không chì, sản xuất sơn chống gỉ, sản xuất thủy tinh và một số thuốc tẩy trùng trong y học. Cho đến nay, sau hàng nghìn năm sử dụng, chưa ai tìm được chất thay thế cho mangan và thật khó có thể hình dung một xã hội hiện đại lại không có mangan.


Mangan và sức khỏe


Mọi sinh vật đều cần mangan để tồn tại và phát triển. Trong cơ thể người, mangan duy trì hoạt động của một số men quan trọng và tăng cường quá trình tạo xương. Hằng ngày, mỗi người trưởng thành cần có 2-5mg mangan. Mangan có nhiều ở ngũ cốc còn nguyên vỏ cám (ví dụ gạo lứt, bột mì chế biến từ ngũ cốc nguyên hạt); trong các loại rau và hoa quả cũng có một lượng đáng kể mangan.


Do nguồn cung cấp mangan trong thực phẩm khá phong phú và nhu cầu mỗi ngày không cao, hầu như không ai bị thiếu mangan. Do mangan được hấp thu rất ít qua đường ruột nên hầu như không ai bị ngộ độc do ăn hoặc uống thực phẩm có chứa nhiều mangan hơn nhu cầu khuyến nghị (2-5mg/ngày).


Tuy nhiên, ngộ độc mangan vẫn có thể xảy ra, gây rối loạn hoạt động thần kinh với biểu hiện rung giật kiểu Parkinson. Những trường hợp ngộ độc này có thể gặp ở công nhân ngành khai khoáng, luyện kim hoặc chế tác kim loại, sản xuất sơn, chế biến dầu mỏ, hoặc một số ngành hóa chất có sử dụng mangan. Khói và bụi có chứa mangan tại nơi sản xuất có thể thâm nhập vào máu và hệ thống thần kinh trung ương qua đường hô hấp làm tăng nguy cơ bị ngộ độc. Cũng có một số trường hợp ngộ độc mangan là do nguồn nước uống bị ô nhiễm nặng do rò rỉ từ bãi chôn pin, ắc quy vào nguồn nước sinh hoạt, uống thuốc có chứa mangan liều cao và kéo dài, hoặc do tắm hơi nước khoáng có nhiều mangan thường xuyên. Những người dễ bị ngộ độc mangan là trẻ em, người già, phụ nữ có thai và những người mắc bệnh gan mật.


Dự phòng ngộ độc mangan


Mangan được sử dụng rộng rãi đến mức, không ai có thể nghĩ tới việc loại trừ các sản phẩm có mangan. Những giải pháp dưới đây là nhằm hạn chế tối đa tác hại của ô nhiễm mangan trong môi trường sống và làm việc.


Đối với những người tiếp xúc với mangan: Những nơi như hầm mỏ, xưởng luyện kim hoặc chế tác kim loại, cơ sở sản xuất sơn chống gỉ, chế biến, bảo quản dầu mỏ, sản xuất pin và ắc quy... cần có hệ thống thông gió và hút bụi tốt để bảo đảm sức khỏe cho người lao động. Điều này khó thực hiện hơn ở những cơ sở sản xuất nhỏ như các làng nghề truyền thống và những cơ sở tái chế kim loại thủ công. Những cơ sở sản xuất này cần bảo đảm những yêu cầu tối thiểu về vệ sinh an toàn lao động, cũng như cần được xây dựng cách xa khu dân cư.


Đối với vấn đề ô nhiễm chất thải công nghiệp và sinh hoạt: Ô nhiễm nước thải công nghiệp và sinh hoạt là vấn đề nổi cộm hiện nay ở hầu hết các nước trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam. Do chi phí đầu tư xây dựng và duy trì hệ thống xử lý nước thải công nghiệp là rất cao, phần lớn nước thải công nghiệp ở nước ta đều không được xử lý đầy đủ, gây ô nhiễm nguồn nước bề mặt ở sông, hồ và biển. Một lượng lớn dầu máy phế thải, pin, ắc quy, sơn... bị rò rỉ, hoặc không được thu gom và xử lý đầy đủ cũng gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước bề mặt và nước ngầm. Nước và chất thải kể trên không chỉ có mangan mà còn có asen (thạch tín), chì, thủy ngân, đồng, nhiều loại hợp chất vô cơ và hữu cơ độc hại khác. Những hóa chất này không tự phân hủy trong môi trường tự nhiên gây ô nhiễm nguồn nước, đất, thực phẩm và ảnh hưởng xấu tới sức khỏe con người. Để có thể duy trì sự phát triển kinh tế bền vững cũng như nâng cao sức khỏe người dân, Nhà nước và các ngành chức năng cần có những quy định nghiêm ngặt về phân loại và xử lý chất thải độc hại, sử dụng những dây chuyền sản xuất hiện đại và ít gây ô nhiễm môi trường, các cơ sở sản xuất và mọi người dân cần có ý thức bảo vệ môi trường. Nguồn nước sinh hoạt của người dân cũng cần được kiểm tra thường xuyên để sớm phát hiện và xử lý những hóa chất độc hại.


Đối với đồ gia dụng: Các đồ gia dụng như nồi, xoong, chảo, thìa, dao và bồn chứa nước bằng thép hoặc thép không gỉ (inox) đều có chứa mangan ở dạng hợp kim bền vững với sắt. Các nhà khoa học cho rằng, việc sử dụng đồ gia dụng bằng inox an toàn và vệ sinh hơn rất nhiều so với các dụng cụ bằng đồng, sắt và thiếc. Hơn thế nữa, do lượng mangan được hấp thu qua đường tiêu hóa không nhiều nên nguy cơ bị ngộ độc mangan do sử dụng các dụng cụ này là rất thấp. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất, những đồ gia dụng kể trên có thể bị nhiễm bẩn tạp chất kim loại hoặc hóa chất khác. Trước lần sử dụng đầu tiên, các dụng cụ kể trên cần được đánh rửa sạch sẽ và có thể luộc trong nước sôi để loại bỏ những chất độc hại.



Theo ThS.BS. Nguyễn Thanh Tuấn - Sức Khoẻ & Đời Sống