Thỏa thuận khoáng sản của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump với Ukraine là một chiến thắng mang tính biểu tượng lớn cho cả 2 bên. Ukraine nhận được cam kết đầu tư dài hạn của Hoa Kỳ vào "một Ukraine tự do, có chủ quyền và an toàn". Hoa Kỳ có cổ phần trong tiềm năng tài nguyên trong tương lai của Ukraine. Và Trump chứng minh rằng ông là, trích lời phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt, "người tạo ra thỏa thuận tuyệt vời". Yulia Svyrydenko, phó thủ tướng Ukraine, đã đăng trên X rằng bà không mong đợi Quỹ đầu tư tái thiết do hai bên sở hữu sẽ trả bất kỳ khoản cổ tức nào trong 10 năm đầu tiên.

ĐỪNG NHẮC ĐẾN ĐẤT HIẾM
Ít nhất thì mọi người đã ngừng gọi đó là thỏa thuận đất hiếm. Thỏa thuận này bao gồm tất cả các nguồn tài nguyên dưới lòng đất, bao gồm dầu, khí đốt và nhiều loại kim loại. Ukraine có một vài mỏ đất hiếm, điều này không có gì đáng ngạc nhiên vì quy mô của đất nước và đất hiếm không hiếm như tên gọi của chúng. Các mỏ có khả năng sinh lời về mặt kinh tế và kỹ thuật tương đối hiếm và triển vọng của Ukraine thì không rõ ràng.

Ngay cả mỏ Novopoltavske được lập bản đồ tốt nhất cũng được khảo sát lần cuối vào năm 1982-1991. Mỏ này cũng nằm ở vị trí bất tiện ngay phía Bắc Chernihiv ở tỉnh Zaporizhzhia, nằm ở phía bên kia chiến tuyến theo quan điểm của Ukraine. Hai dự án lithium được chào hàng cũng vậy. Trên thực tế, khoảng 40% tài nguyên kim loại của Ukraine đang nằm dưới sự chiếm đóng của Nga, theo ước tính của các nhóm nghiên cứu của Ukraine là We Build Ukraine và Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc gia. Việc khai thác toàn bộ giá trị của thỏa thuận khoáng sản sẽ là điều không thể nếu không có hòa bình và hòa giải dứt khoát giữa các yêu sách lãnh thổ cạnh tranh của Ukraine và Nga.

CON ĐƯỜNG DÀI TỪ MỎ ĐẾN THỊ TRƯỜNG
Ukraine có các mỏ lithium khác và cũng có trữ lượng các khoáng sản quan trọng như urani, titan và than chì. Nhưng vì các cơ sở sản xuất hiện có không nằm trong thỏa thuận và nhiều cơ sở đã đóng cửa kể từ khi chiến tranh nổ ra, nên Ukraine sẽ phải xây dựng lại chuỗi sản xuất khoáng sản từ con số không.

Đó là một hành trình dài. Thách thức đối với nhiều kim loại trong danh sách nguyên liệu thô quan trọng của mọi người không phải là khai thác chúng từ lòng đất, mặc dù điều đó có thể đòi hỏi nhiều vốn, mà là tinh chế chúng thành các sản phẩm có độ tinh khiết cao, sẵn sàng cho quá trình sản xuất. Việc tách và chế biến đất hiếm vốn nổi tiếng là khó khăn và do các nhà điều hành Trung Quốc thống trị, đây là một lý do khác khiến không ai gọi đây là thỏa thuận đất hiếm nữa.
Urani khai thác cũng cần được làm giàu trước khi có thể đưa vào nhà máy điện hạt nhân và quặng titan cần được chế biến thành hợp kim cấp hàng không trước khi có thể sử dụng để chế tạo máy bay. Một sự thật bất tiện là Nga là một trong những nhà chế biến titan lớn nhất thế giới và chiếm 27% lượng urani làm giàu cung cấp cho các lò phản ứng thương mại của Hoa Kỳ vào năm 2023.

BẢO VỆ GIÁ
Giá thị trường là một vấn đề khác. Các mỏ than chì của Ukraine nằm ở phía bên phải của tiền tuyến và được lập bản đồ tương đối tốt. Theo Cục Khảo sát Địa chất Ukraine, dự án Balakhivske đang trong giai đoạn nghiên cứu khả thi. Có một thị trường châu Âu sẵn sàng cho vật liệu cần thiết cho cực dương trong pin xe điện.
Tuy nhiên, liệu khai thác ở Ukraine có khả thi về mặt kinh tế không? Công ty khai thác Canada Northern Graphite, nhà sản xuất duy nhất ở Bắc Mỹ, đã thông báo rằng họ sẽ đưa nhà máy ở Quebec vào diện bảo dưỡng và bảo trì do giá than chì giảm 50%. Trung Quốc kiểm soát 70% chuỗi cung ứng toàn cầu và có thể gây ảnh hưởng rất lớn đến giá cả, trong trường hợp này là làm tràn ngập thị trường để làm suy yếu các đối thủ cạnh tranh tiềm năng.
Tham vọng về lithium của phương Tây cũng đang bị cản trở tương tự do nguồn cung quá mức của Trung Quốc và giá thị trường chạm đáy. Ukraine sẽ thấy rằng đầu tư tư nhân sẽ cần sự giúp đỡ của chính phủ để bảo vệ các công ty khởi nghiệp khỏi tình trạng hỗn loạn giá cả. Hoa Kỳ đã hiểu được nhu cầu hành động trực tiếp của liên bang. Bộ Quốc phòng là nhà đầu tư chiến lược trong dự án chế biến đất hiếm trong nước do Lynas Rare Earths của Úc dẫn đầu.

TƯƠNG LAI KIM LOẠI
Thỏa thuận khoáng sản này rõ ràng sẽ đi kèm với lịch trình hoàn trả dài nhưng đó là dấu hiệu của thời đại. Khi thế giới chuyển đổi từ nền kinh tế nhiên liệu hóa thạch sang tương lai kim loại, khoáng sản đã trở thành loại tiền tệ địa chính trị mới. Trong trật tự thế giới mới này, Trung Quốc là quốc gia đương nhiệm thống trị và phương Tây là đối thủ.

Hoa Kỳ vừa thực hiện một động thái chiến lược trong trò chơi khoáng sản toàn cầu lớn. Đây sẽ không phải là động thái cuối cùng. Tiếp theo sẽ là Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi một thỏa thuận khoáng sản đổi lấy an ninh khác đang được đưa ra.