“Tiếng nói độc lập được lắng nghe còn ít” (tiếp)

Với cá nhân tôi, đi học nước ngoài là để thoả mãn nỗi khát khao trong trường đại học, là muốn học nhiều mà không được. Hồi đó tôi đọc “ngoại kinh” rất nhiều. Thực ra cũng không có nhiều sách nên chủ yếu là đọc sách cổ Trung Quốc như Lão Tử, Tứ thư, Ngũ kinh hay các tiểu thuyết kinh điển của Tàu. Giai đoạn này tôi cũng bắt đầu đọc sách Phật giáo, chủ yếu là thiền tông Trung Hoa và Phật giáo Tây Tạng. Phần “nội kinh” ở trường tôi học chủ yếu có tính chất đối phó, tuy nhiên điểm thi của tôi không bao giờ làm các thầy cô thất vọng. Nghĩ lại giai đoạn đó mới thấy các bạn sinh viên hiện nay may mắn hơn thế hệ chúng tôi nhiều vì dù việc học ở trường có thể không được cải thiện bao nhiêu, nhưng bây giờ internet đã trở thành một “thư viện công cộng” khổng lồ sẵn sàng mở ra với bất kỳ ai biết gõ cửa.

Và kinh nghiệm học hành ở bên Mỹ lại hoàn toàn khác…

Ở Việt Nam, mình học dư sức thì ở Mỹ lại bị quá sức. Giống như một con cá đang ngụp lặn ở một cái ao bỗng nhiên được thả vào đại dương.

Những bài viết, bài trình bày đóng góp chính sách của anh gây được nhiều chú ý. Nhưng một số nhà nghiên cứu kinh tế trẻ khác, cho rằng nhà kinh tế học thực sự phải có những công trình nghiên cứu dày công, đăng trên những tạp chí chuyên ngành lớn ở nước ngoài. Họ cho là anh chưa làm được điều này?
Theo tôi, vấn đề ở đây là ngôn ngữ, mà ngôn ngữ phụ thuộc vào mục đích giao tiếp và sự lựa chọn của người sử dụng. Trên thực tế, ở Việt Nam chưa có một cộng đồng những nhà nghiên cứu kinh tế học có tính kinh viện, và vì vậy ngôn ngữ kinh viện vẫn chưa trở nên phổ biến. Trong bối cảnh này, một nhà kinh tế học dấn thân vào vấn đề chính sách thực tiễn một mặt phải biết dùng những nghiên cứu có tính học thuật làm nền tảng cho những bài phân tích chính sách của mình, đồng thời biết diễn giải những vấn đề kinh tế phức tạp bằng những ngôn từ dung dị để thông điệp chính sách đến được với độc giả. Một nguyên nhân có tính khách quan nữa là như đã trao đổi, số liệu ở Việt Nam không tốt, điều này khiến các nghiên cứu có tính định lượng trở nên hết sức khó khăn, thậm chí là rủi ro vì không biết chắc kết quả nghiên cứu có phản ánh đúng thực tiễn hay không.

Ở một mức độ cơ bản hơn, khi chúng ta chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường phi tập trung thì các nhà làm chính sách nói riêng và cả xã hội nói chung phải chuyển sang một khung tư duy tương thích. Nhưng khi khung tư duy kinh tế cũ tỏ ra không còn thích hợp thì khung tư duy mới vẫn trong quá trình hình thành. Tôi cho rằng một nhiệm vụ quan trọng của các nhà kinh tế học (cũng như các nhà khoa học xã hội nói chung) ở Việt Nam trong thời kỳ thai nghén, quá độ này là tìm nhiều cách khác nhau để giới thiệu tri thức, tinh hoa của nhân loại cho độc giả trong nước, để từ đó hình thành nên một khung tư duy và hệ thống khái niệm cơ bản, giúp cho quá trình hoạch định các chính sách phát triển được mạch lạc, nhất quán và không lạc hậu so với thế giới. Để thực hiện được điều này, tôi cho rằng ngôn ngữ dung dị thích hợp hơn những mô hình toán học phức tạp.


Chúng tôi được biết chị Trần Quế Giang, bà xã của anh, cũng vừa bảo vệ thành công luận án tiến sĩ ở Pháp?

Vâng, vợ tôi vừa bảo vệ xong luận án tiến sĩ chuyên ngành kinh tế – tài chính tại trường Paris Dauphine và hiện nay là đồng nghiệp của tôi ở trường Fulbright. Chúng tôi chia sẻ những mối quan tâm chung về nghề nghiệp, nhưng vợ tôi chủ động lùi lại một bước để dành thời gian cho gia đình, tạo điều kiện để tôi có thể tiến thêm một bước.

Anh có muốn tham gia trực tiếp vào quá trình làm chính sách không?

Tôi cũng đã tự hỏi mình câu này, và câu trả lời vào thời điểm hiện tại là không. Hiện nay ở Việt Nam rất thiếu tiếng nói phản biện chính sách. Theo nguyên lý của điều khiển học, một hệ thống thiếu thông tin phản hồi có chất lượng sẽ không thể tự hoàn thiện. Khi nền kinh tế của chúng ta ngày càng trở nên phức tạp thì những tiếng nói phản biện có tính xây dựng là rất quan trọng. Cần phải hình thành một lớp học giả có ý kiến độc lập và chịu trách nhiệm về ý kiến của mình.

Theo anh, ở Việt Nam đã có nhiều tiếng nói độc lập như vậy chưa?

Không nhiều, và tiếng nói độc lập được lắng nghe thì còn ít hơn nữa. Tôi cho rằng Nhà nước nên chủ động tạo ra một không gian rộng rãi hơn, một môi trường cởi mở hơn để có thể thu được nhiều thông tin phản hồi chất lượng cao hơn, làm cơ sở cho sự điều chỉnh tư duy, mô hình và chính sách phát triển của đất nước.

thực hiện Lan Anh
chân dung hội hoạ Hoàng Tường
chân dung nhiếp ảnh Phan Quang