Quán nhỏ ven đường

[Nguyen Quan]

Nhờ có các chính sách này mà Việt Nam đã hướng được một giai đoạn phồn vinh ngắn hạn: Tốc độ phát triển cao nhất nhì thế giới mà lạm phát lại thấp. Tuy nhiên, cái gì cũng có giá cả.

Việc tài trợ bằng nhiều cách để kiềm chế giá cả trong thời gian bắt đầu là cần thiết, giống như ta cần phải bóp nhẹ tay phanh khi mới khởi động xe máy. Nhưng một khi xe đã chạy rồi thì nên để nó chạy đúng như nó được thiết kế. Nền kinh tế cũng vậy, đáng ra các chính sách trên sau khi thực hiện tốt nhiệm vụ của mình cần phải được điều chỉnh. Tuy nhiên, ăn quen thì khó mà nhịn được. Việc thay đổi chính sách có thể rất rủi ro, đồng thời các lợi ích nhóm có được từ tài trợ nhà nước đã tạo nên sức ỳ khiến cho các chinh sách này hầu như không thay đổi mấy trong suốt một thời gian dài.

Các chính sách này là cần thiết trong giai đoạn bắt đầu nhưng nó bao hàm quá nhiều sự can thiệp của nhà nước vào các hoạt động kinh tế và gây ra nhiều méo mó.

Chẳng hạn, các tài trợ của nhà nước đối với chính sách năng lượng, nguyên liệu đã dần bóp méo đi hiệu quả của một nền kinh tế cạnh tranh, hướng quá nhiều các khoản đầu tư vào các ngành lãng phí năng lượng như thép, dệt máy. Các ngành này có lợi nhuận biên tế thấp, thường rất khắt khe trong việc chọn lọc NĐT. Tuy nhiên, do sự tài trợ của nhà nước nên lợi nhuận tài chính vẫn hấp dẫn (mặc dù lợi ích kinh tế cho toàn dân lại không có) và từ đó vẫn thu hút được các NĐT xây dựng nhà máy.

Thủy điện có thể mang lại điện giá rẻ trong thời gian đầu, khi tiềm năng thủy điện còn dễ dàng, chưa khai phá hết và bất ổn môi trường chưa lộ ra. Nhưng chúng ta đã qua 20 năm phát triển và các khuyết điểm dần lộ ra: tiềm năng thủy điện gần như cạn kiệt và bây giờ người ta làm thủy điện bậc thang, làm thủy điện trong cả vườn quốc gia bảo vệ nghiêm ngặt. Tài nguyên nước cạn kiệt, các hồ nước giành giật nguồn nước lẫn nhau, dân chúng phản đối thủy điện vì môi trương ô nhiễm, nông nghiệp mất mùa,... Các điều này khiến chi chi phí đầu tư và vận hành tăng lên, chi phí điện tăng lên như nó vốn phải vậy.

Và các vấn đề trên không chỉ xảy ra ở ngành điện mà còn ở than, nước, khí,....

Cộng thêm việc được độc quyền và tài trợ bao lâu nay, các tập đoàn độc quyền về năng lượng, nhiên liệu như EVN, PVN, TKV trở nên nặng nề, lãng phí lớn làm cho giá thành sản phẩm càng tăng lên (Vấn đề này em sẽ thử bàn đến khi đề cập về các tập đoàn nhà nước), nhà nước dần dần không tài trợ nổi và bắt đầu bàn đến việc thả nổi giá theo thị trường. Điều này cũng đồng nghĩa các mặt hàng này sẽ liên tục được tăng giá trong tương lai để bù lại sự kiềm giá trong quá khứ, tạo nền một thứ Lạm phát chi phí đẩy mà hầu như không ai kiểm soát nổi.