Kinh tế sẽ đi về đâu?

[hogiatu]

[quote user="blackhole"]

Bài viết của TS. Vũ Minh Khương thật tuệt vời. Đề cập đến những vấn đề hệ trọng của thế chế Việt Nam

[/quote]

Con đường phía trước của VN còn dài. Anh sáng cuối đường hầm còn chưa xuất hiện

[stockwizard]

http://www.vietstock.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=116143&ChannelID=38Công nghiệp hóa: Chất lượng hơn số lượng


Nước ta đã trải qua một chặng đường khá dài công
nghiệp hóa. Vậy, ta đang đứng ở đâu so với thế giới?. Vì sao nhiều
ngành công nghiệp vẫn trong tình trạng lắp ráp, thô sơ?. Mô hình phát
triển nào thích hợp?. Những vấn đề này sẽ được GS.TS. Phạm Duy Hiển mổ
xẻ trong cuộc trò chuyện với TBKTSG.


Chạy theo tăng trưởng


Thưa Giáo sư, mục tiêu của chúng ta là đến năm
2020, tức chỉ còn hơn 10 năm nữa, Việt Nam sẽ cơ bản trở thành một nước
công nghiệp theo hướng hiện đại. Nên hiểu khái niệm và mục tiêu này như
thế nào?


Khái niệm công nghiệp hóa theo hướng hiện đại có lẽ
nên được xem xét trong bức tranh toàn cầu để thấy khoảng cách rất lớn
giữa những nước được xem là công nghiệp tiên tiến với những nước khác,
và ta đang đứng ở đâu.


Nếu so các nước tiên tiến với các nước kém phát triển
thì sự khác biệt dễ thấy nhất là mức sống, hay bình quân GDP, có thể
khác nhau đến hàng trăm lần. Nhưng đây chỉ là biểu hiện bề ngoài. Điều
làm nên sự khác biệt cơ bản là nền kinh tế ở các nước công nghiệp hiện
đại có năng suất và chất lượng rất cao nhờ dựa trên khoa học - công
nghệ hiện đại, môi trường trong sạch và ít chênh lệch giàu nghèo.


Vậy, theo Giáo sư, công nghiệp hóa của Việt Nam hiện đang đứng ở đâu và liệu rằng chúng ta có đạt được mục tiêu?

-
Theo tôi quan sát, ở ta có xu hướng xem GDP là một tiêu chí thống soái
có tính pháp chế, từ đó có người cho rằng có thể đẩy nhanh tăng trưởng
GDP lên 9-10%, thậm chí cao hơn, để nhanh chóng đạt được trình độ công
nghiệp hóa theo hướng hiện đại. Như đã phát biểu nhiều lần, chẳng những
không đồng tình, tôi còn lo ngại về hậu quả phát triển theo kiểu này.
Hiện nay, nền kinh tế của ta được xếp vào loại tăng
trưởng cao trên thế giới. Nhưng vì có xuất phát điểm quá thấp, chúng ta
có thể tăng trưởng nhanh trong giai đoạn đầu chủ yếu dựa trên thâm dụng
lao động giản đơn, vốn, năng lượng và tài nguyên. Năm 2008, đầu tư 7 đô
la Mỹ chúng ta chỉ tạo ra được 1 đô la GDP, nghĩa là hiệu quả đầu tư
rất thấp so với các nước khác.


Về điện năng, sử dụng 1 kWh điện chúng ta chỉ tạo ra
chưa đầy 1 đô la GDP, thấp hơn hai lần so với Philippines và Indonesia
và thấp hơn bốn lần so với các nước tiên tiến như Bắc Âu, Nhật Bản.
Chính sự thâm dụng nói trên còn dẫn đến tàn phá môi trường, tệ nạn xã
hội và phân hóa giàu nghèo ngày càng rộng.


Chúng ta quá quan tâm đến tăng trưởng mà không để ý
rằng tăng trưởng đạt được là do phí phạm đến mức vô lý các nguồn lực
của mình. Nếu không sớm thoát ra khỏi tình trạng này thì nguồn lực sẽ
cạn kiệt, ta càng lún sâu vào lạc hậu, nói chi đến công nghiệp theo
hướng hiện đại. Có thể trong một giai đoạn nhất định ta “buộc” phải
chạy theo số lượng để giải quyết công ăn việc làm, thu ngân sách...
nhưng đã đến lúc phải xoay chuyển, xem chất lượng tăng trưởng là tiêu
chí hàng đầu.



Phải làm chủ công nghệ


Công nghiệp hóa tức là gia tăng tỷ lệ công nghiệp
và dịch vụ trong GDP và có vẻ như Việt Nam đi đúng hướng khi tỷ lệ này
đang có xu hướng tăng. Tuy nhiên, cho dù tỷ lệ công nghiệp và dịch vụ
tăng mà công nghệ vẫn lạc hậu, tức là công nghiệp hóa không gắn với
hiện đại thì điều gì sẽ xảy ra?


- Rất đúng! Không thể nói công nghiệp theo hướng hiện
đại khi mà hầu hết các ngành công nghiệp trong nước chỉ đơn giản là lắp
ráp, gia công và khai thác sản phẩm thô. Giá trị gia tăng do tri thức
công nghệ chưa có bao nhiêu. Hầu hết các dự án đầu tư trong nước đều
phải dựa vào đấu thầu nước ngoài để họ mang công nghệ vào.


Quay trở lại câu chuyện khai thác bauxite ở Tây
Nguyên, các chuyên gia trong ngành cho rằng chúng ta chỉ làm được một
khâu đơn giản đầu tiên là tuyển rửa, trong khi công nghệ Bayer này
không có gì là cao siêu và đã từng tồn tại từ hơn 120 năm nay trên thế
giới. Một, hai nhà máy đầu tiên bằng công nghệ nước ngoài là thời gian
quá đủ để làm chủ công nghệ. Các nhà máy tiếp theo phải dùng công nghệ
Việt Nam.


Đến nay, việc thực thi chủ trương nội địa hóa công
nghệ ngoại nhập và tiến lên tìm cách cạnh tranh và sáng tạo ra công
nghệ mới vẫn chưa có. Như vậy, chúng ta không thể cạnh tranh được về
chất lượng, giá cả, cũng như tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu với
thương hiệu Việt Nam. Sứ mạng này trước hết phải giao cho các tập đoàn
nhà nước để tạo nên những cú đấm lớn trong cuộc hội nhập và cạnh tranh
toàn cầu.


Ngược lại, chúng ta sẽ mãi phụ thuộc vào công nghệ
nước ngoài như một hình thức nô dịch mới. Tệ hơn, chúng ta có thể tăng
trưởng với tốc độ cao bằng cách thu hút các công nghệ lỗi thời, tiêu
tốn năng lượng, phá hoại môi trường. Bài học mía đường, xi măng lò đứng
và các nhà máy điện chạy than là những minh chứng.


Thực ra thì Chính phủ cũng đang tìm cách tạo nên
những cú đấm như vậy mà trường hợp đầu tư vào ngành đóng tàu, cụ thể là
tập đoàn Vinashin, là một ví dụ điển hình. Ông đánh giá thế nào về mô
hình này?


- Chúng ta đang cần rất nhiều công nghệ nhưng không đủ
sức đầu tư vào tất cả và không thể dò dẫm lặp lại những bước đi từ
nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho đến sản xuất đại trà. Vấn đề quan
trọng là chọn công nghệ gì và cần có lộ trình để nhanh chóng tiến lên
“mặt tiền” công nghệ trong điều kiện ta đang lạc hậu hàng trăm năm so
với thế giới. Xu thế toàn cầu hiện nay là nền kinh tế xanh và công nghệ
cao để có nhiều giá trị gia tăng.


Dĩ nhiên rất nhiều công nghệ cao hiện chưa khả thi đối
với ta và còn khó thu hút đầu tư nước ngoài. Song, không nên để lỡ thời
cơ khi mất quá nhiều sức lực, thời gian và tiền của lao vào những công
nghệ tiêu tốn năng lượng, tài nguyên và gây ô nhiễm môi trường như
luyện thép, đóng tàu, khai thác khoáng sản...


Vạch ra một lộ trình nội địa hóa công nghệ trong ba
bốn thập kỷ tới với những ưu tiên cho từng thời kỳ đòi hỏi tầm nhìn của
nhà lãnh đạo cộng với những trí tuệ lớn về kinh tế và khoa học - công
nghệ (KH-CN). Phải có người hiểu cấu trúc KH-CN thế giới hiện nay, dự
báo phát triển trong tương lai để vạch ra những lộ trình ngắn nhất.


Vậy, theo Giáo sư, một mô hình phát triển thích hợp cho Việt Nam có thể sẽ như thế nào?


- Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc, Đài Loan... mỗi nền
kinh tế có cách đi riêng của mình, nhưng tựu trung lại họ đều bắt đầu
bằng du nhập KH-CN để bắt chước, sau đó nội địa hóa từng phần, toàn
phần, rồi tiến lên cạnh tranh và sản sinh ra công nghệ mới của mình.
Không thể có công nghệ của mình, dù là những công nghệ cổ điển qua
ngoại nhập, nếu không chịu xây dựng một nền khoa học và đại học nghiêm
túc, chất lượng cao với đội ngũ nghiên cứu khoa học mạnh bám theo tiêu
chí quốc tế.


Chúng ta đang mở ra nhiều trường đại học, đang có
nhiều nhà nghiên cứu, nhiều đề tài, và số lượng các công trình khoa học
in ấn trong nước nhiều vô kể, song trên thực tế chúng ta chưa có vị trí
nào trên bản đồ thế giới về đại học và KH-CN. Chúng ta chưa tạo ra được
điều kiện và môi trường từ đó xuất hiện những trung tâm KH-CN với đầu
đàn đủ cao để từ bên ngoài còn nhìn thấy họ. Phải sớm nhận ra rằng nguy
cơ tụt hậu chính là đây.


GS. Phạm Duy Hiển là người đã chỉ huy khôi phục và mở rộng lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt.


Ông từng giữ các trọng trách như Phó viện trưởng
Viện Năng lượng nguyên tử Quốc gia, Chủ tịch Hội đồng Năng lượng nguyên
tử Việt Nam, Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, Chánh cố vấn
kỹ thuật dự án hợp tác vùng châu Á - Thái Bình Dương UNDP/IAEA về kỹ
thuật hạt nhân trong công nghiệp.


Ông đang làm tư vấn cho Chương trình Không khí sạch Thụy Sỹ - Việt Nam và Dự án ADB/WB về xây dựng đại học chất lượng quốc tế.



Công nghiệp hóa: những cột mốc quan trọng


• 1960: Nhiệm vụ công nghiệp hóa lần đầu tiên được
đặt ra tại Đại hội **** lần thứ III với nội dung “mấu chốt là ưu tiên
phát triển công nghiệp nặng” nhằm “biến nước ta từ một nước nông nghiệp
lạc hậu thành một nước có công nghiệp hiện đại và nông nghiệp hiện đại”.


• 1986: Đại hội **** lần VI xác định ưu tiên phát
triển một số ngành công nghiệp nặng và kết cấu hạ tầng để làm tiền đề
cho công nghiệp hóa gồm: năng lượng, một số cơ sở cơ khí, nguyên, vật
liệu, giao thông vận tải và thông tin bưu điện.


• 1991: Công nghiệp hóa được Đại hội **** lần thứ
VII xác định “theo hướng hiện đại gắn liền với phát triển một nền nông
nghiệp toàn diện”.


• 1996: Đại hội **** lần thứ VIII yêu cầu công
nghiệp hóa tập trung vào “một số ngành có lợi thế” và “mũi nhọn” như:
chế biến lương thực - thực phẩm, khai thác và chế biến dầu khí, công
nghiệp điện tử và công nghệ thông tin, cơ khí chế tạo, sản xuất vật
liệu.


• 2001: Đại hội **** lần thứ IX xác định mục tiêu
“tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công
nghiệp theo hướng hiện đại”


• 2006: Lần đầu tiên, tại Đại hội **** lần thứ X
xác định gắn công nghiệp hóa với phát triển kinh tế tri thức, đưa nước
ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm
2020.


Nguyên Tấn


TBKTSG