Thời gian qua, thông tin mà nhà đầu tư (NĐT) thường quan tâm là công ty này hay công ty kia có phát hành cổ phiếu (CP) thưởng hay không? Có phát hành ưu đãi cho cổ đông hiện hữu hay không? Đang có thặng dư vốn lớn hay không? Và nếu câu trả lời là có thì gần như người ta tin rằng giá CP của công ty đó chắc chắn sẽ tăng. Tôi xin được phân tích vấn đề này một cách rõ ràng để NĐT có thể cân nhắc và quyết định đúng đắn trước những thông tin được coi là hấp dẫn như trên.





Trước hết, ta tạm chia việc phát hành thêm CP làm hai loại:


1- Phát hành thêm CP mà không đi kèm với việc tăng nguồn tài chính


Đây là trường hợp công ty không thu tiền thêm từ cổ đông, phát hành CP thưởng từ lợi nhuận giữ lại hoặc từ thặng dư vốn.


Như chúng ta biết: vốn chủ sở hữu của một công ty = vốn điều lệ + lợi nhuận giữ lại + các quỹ trích lập + thặng dư vốn. Trong đó, vốn điều lệ = mệnh giá CP x số lượng CP. Vốn điều lệ có ý nghĩa xác định tỷ lệ sở hữu của các cổ đông đối với công ty tương ứng với số lượng cổ phần mà cổ đông đó nắm giữ. Lợi nhuận giữ lại và lợi nhuận sau thuế được để lại công ty để tái đầu tư. Thặng dư vốn là chênh lệch giữa giá phát hành và mệnh giá của những đợt phát hành vốn trước đây.


Như vậy khi một công ty công bố phát hành CP thưởng lấy từ lợi nhuận giữ lại và từ thặng dư vốn thì đồng nghĩa với việc chuyển một phần hay toàn bộ số dư (kế toán) từ tài khoản thặng dư vốn và lợi nhuận giữ lại sang tài khoản vốn điều lệ. Kết quả của nghiệp vụ này là sự tăng lên của vốn điều lệ (và tăng số lượng CP), giảm số dư kế toán của lợi nhuận giữ lại và thặng dư vốn mà giá trị doanh nghiệp vẫn không thay đổi. Nói cách khác, giá trị của vốn cổ đông không thay đổi, tỷ lệ sở hữu của cổ đông trong doanh nghiệp không thay đổi. Sự thay đổi duy nhất là số lượng CP lưu hành tăng lên. Vậy điều này tác động đến giá thị trường của CP như thế nào? Để có câu trả lời, chúng ta cần xem xét quan hệ cung cầu đối với CP đó và của thị trường chứng khoán nói chung.


Nếu trong thời gian thị trường chứng khoán (TTCK) tăng giá, cầu chứng khoán lớn hơn cung, tức là lượng cầu CP chưa được đáp ứng thì việc tăng số lượng lưu hành của CP làm cho người muốn mua có cơ hội mua hơn và người muốn bán sẵn lòng bán 1 phần trong số CP tăng lên của mình. Kết quả là cầu CP được thỏa mãn, giá CP tăng, điều này đã xảy ra như trước đây. Ngược lại, nếu trong thời điểm cung CP vượt cầu thì việc tăng số lượng CP sẽ càng làm lệch sự mất cân đối cung cầu, hậu quả là giá trị CP không những không tăng mà giảm, tổng giá trị thị trường của 1 cổ đông sẽ giảm sau khi được chia CP thưởng. Đây là chuyện đã xảy ra trong tháng 6 vừa qua đối với CP của SSI, ACB và STB.


Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây là việc phát hành CP thưởng không làm thay đổi giá trị kinh tế của công ty phát hành và của cổ đông. Tăng số lượng CP tức là tăng cung mà việc tăng này có làm tăng giá hay giảm giá CP hoàn toàn phụ thuộc vào quan hệ cung cầu đối với CP đó và của thị trường nói chung.


2- Phát hành CP đi kèm với việc tăng nguồn tài chính cho công ty


Trong trường hợp này, công ty thu tiền mua cổ phần từ cổ đông. Vấn đề NĐT cần quan tâm là đánh giá xem liệu công ty sử dụng vốn tăng lên như thế nào? Nếu vốn tăng thêm được sử dụng để mang lại mức sinh lợi cao hơn chi phí vốn (là mức sinh lợi mà nhà đầu tư có thể có được từ những cơ hội đầu tư vào các CP khác) thì giá CP được hy vọng sẽ tăng lên. Ngược lại, nếu công ty sử dụng vốn không hiệu quả hay mang lại mức sinh lợi thấp hơn chi phí vốn thì công ty đó không những không làm gia tăng giá trị cho cổ đông của nó mà còn làm suy giảm giá trị của cổ đông (destroy shareholder value).


Hiện nay, vấn đề đáng ngại là các công ty đua nhau phát hành thu tiền vốn từ cổ đông nhưng mục đích sử dụng vốn, hiệu quả và thời hạn mà hiệu quả đó có thể được duy trì lại không được giải thích, cam kết và chứng minh một cách rành mạch. NĐT quyết định mua CP phát hành thêm vì nghĩ rằng phát hành ưu đãi sẽ kích thích tăng giá mà không đánh giá kỹ càng hiệu quả sử dụng vốn tăng thêm của công ty.


Chúng ta đã quá quen với việc khi một công ty công bố phát hành CP thưởng hoặc phát hành thêm ưu đãi, thì giá CP đó thuờng tăng lên. Nhưng bạn có nghĩ rằng, vào lúc nào đó trường hợp trên sẽ xảy ra ngược lại?