Tử tế không phải là bản năng mà là sự lựa chọn. Lựa chọn là người tử tế trong thời loạn không phải là việc đơn giản

Theo lẽ thường, khi có khủng hoảng về dịch bệnh, nền kinh tế sẽ chịu tác động đầu tiên, và trong nền kinh tế thì các doanh nhân, những người chủ doanh nghiệp sẽ là người hứng chịu trước nhất, sau đó mới đến người lao động.

Bạn bè tôi trong giới doanh nhân nhiều người giờ để cả doanh nghiệp trong trạng thái "ngủ đông", nằm yên, không cử động, thở rất khẽ để tiết kiệm năng lượng. Có cô gọi tâm sự buồn rầu, cuộc họp ở châu Âu lịch họp đã cố định, bọn em bay sang tận nơi vậy mà đối tác tìm mọi lý do trì hoãn không gặp. Hết lý do này đến lý do khác. Sau cùng mới vỡ lẽ ra họ sợ mình bay sang từ vùng có dịch nên không muốn gặp. Cả đoàn cuối cùng phải về không. Công ty cô ở trong nước có lịch chuyên gia sang đào tạo, huấn luyện, chuyển giao công nghệ, nhưng giờ thì bỏ cả, huỷ hết. Chả có chuyên gia nào muốn sang đất nước mà khi về họ buộc phải cách ly cộng đồng trong 14 ngày cả. Nào là họp đại lý, hội nghị khách hàng đầu năm, họp nhân viên, đào tạo thường niên, tất cả đều bị huỷ và hoãn vô thời hạn.

Các nhà phân tích tin rằng trong số 23 ngành kinh tế được niêm yết trên thị trường chứng khoán thì chỉ có 4 ngành là ít chịu ảnh hưởng, thậm chí có ảnh hưởng tích cực, là dược, điện, nước sạch và công nghệ thông tin. Trái lại, có tới 10 ngành chịu ảnh hưởng trung bình và 9 ngành bị ảnh hưởng sâu sắc.

Những ngành bị ảnh hưởng đầu tiên là ngành dịch vụ, du lịch, khách sạn, ăn uống, giao thông vận chuyển hành khách rồi kéo theo các ngành công nghiệp chế tạo, gia công và sản xuất. Khách sạn vắng tanh, nơi không may thì còn thành khu vực cách ly cho người bệnh, hàng quán vắng hoe, vắng ngắt, người bán ngồi nhìn nhau ngáp ngắn ngáp dài, máy bay chỉ có vài hành khách trên cả một chuyến bay có sức chuyên trở hàng trăm người.

Nhưng bản chất của doanh nhân là rất nhanh nhạy, giỏi xoay chuyển. Vì thế, khi môi trường thay đổi, bộ não và các giác quan của họ lập tức phát tín hiệu, tìm kiếm, đánh hơi những cơ hội tồn tại, thậm chí là phát triển trên sự thay đổi bất ngờ ấy.

Điều đó lý giải việc các quán cafe bán thêm cả nước rửa tay và khẩu trang, các quán ăn thì khuyến mại thêm các món phụ, đôi khi khuyến mại thêm luôn món chính để kéo khách đến, có nhà hàng hải sản khuyến mại thêm nguyên con cá hồi bốn món, nếu đặt bàn từ 5 người.

Một số nhà thuốc bắt đầu găm nước rửa tay, khẩu trang bán tăng giá để kiếm lời, người dân vào nhà thuốc mua gặp giá cao, bật ra không mua được thì đã có mạng lưới cung cấp thiên la địa võng phi chính thống online phục vụ tận tình từ các loại nước rửa tay, khẩu trang lạ hoắc, chưa bao giờ nghe tên đến loại thông dụng nổi tiếng.

Đây là lúc các câu chuyện siêu nhiên được mang ra kể từ việc không để họng khô, uống loại nước abc thì tránh được virus đến các loại thảo dược xyz siêu phàm nâng cao tính đề kháng, hệ miễn dịch. Kể các câu chuyện ly kỳ, có tính tương phản cao, có mở đầu và cái kết đôi khi vô tiền khoáng hậu nhưng lại mang được niềm tin lớn lao của người dùng với sản phẩm luôn là biệt tài của các doanh nhân nhưng mà thời khủng hoảng dịch bệnh thì năng khiếu này lại được phát huy một cách tối đa. Âu cũng là những biện pháp nâng cao tính miễn dịch của ngành nghề của họ hầu còn tồn tại. Nhưng thực tế hầu hết những việc làm đó đều bị lên án một cách gay gắt.

Vậy biên giới nào giữa việc kinh doanh dựa trên sự thay đổi của môi trường mà người ta chấp nhận được và các hành động kiếm lời quá đáng dựa trên hoàn cảnh? Đó là nơi đạo đức kinh doanh ngự trị. Bạn tạo được giá trị cộng thêm cho sản phẩm, dịch vụ để kéo khách hàng đến với mình rất khác với việc bạn tạo mọi cách kể cả việc loan tin thất thiệt tạo sự sợ hãi để ép khách hàng đến với mình rồi găm hàng, đẩy giá bán kiếm lời. Đó là hành động vô đạo đức.

Vậy nhưng trong đại dịch có những lớp doanh nhân khác, có những người thậm chí còn quên mình là doanh nhân để đi làm những việc mà người ta nói là "vác tù và hàng tổng". Một anh bạn tôi chỉ trong hai tuần đầu tiên của dịch bệnh anh đã gom được hàng chục ngàn chiếc khẩu trang phát miễn phí cho người dân, một anh bạn khác người vừa khánh thành nhà máy sản xuất dược phẩm đã lập tức chuyển cả dây chuyền sang sản xuất nước rửa tay cung cấp cho chương trình phát miễn phí. Khi chúng tôi đến đặt vấn đề mua nước rửa tay phát miễn phí, anh nói bọn em làm không công chỉ lấy tiền nguyên liệu nhưng ngặt nỗi không đủ vỏ chai anh ạ. Vậy là chúng tôi lại xoay hết các ngả để tìm vỏ chai, do biên giới đóng cửa, việc cung cấp các sản phẩm chai nhựa từ Trung Quốc sang hầu như bị chặn lại cả, may sao cuối cùng chúng tôi cũng xoay đủ. Quệt dòng mồ hôi chảy túa trên khuôn mặt giữa ngày đông giá rét, anh cười rạng rỡ, giờ chỉ mong "thằng" nhà máy cồn đừng lăn ra chết đột tử là anh em mình xong việc cho mọi người.

Có anh bạn khác làm trong ngành truyền thông thì lại đứng ra lập nên nhóm những người bạn chung tay chống tin giả trên mạng xã hội. Liên kết với một nhà báo nay đã chuyển sang làm tại bộ phận truyền thông của bộ Y tế, tất cả các thông tin mới nhất nóng nhất kịp thời nhất đều được nhóm chuyển cho các anh em có uy tín trên mạng xã hội truyền thông kịp thời đến cộng đồng. Không để các tin giả gây hoang mang cho bà con.

Còn anh bên nhà xuất bản thì cho ra mắt cẩm nang phòng virus, bản kỹ thuật số để có thể chia sẻ cho mọi người, hoàn toàn miễn phí. Họ cứ lao lên phía trước như thể phía sau họ không phải là doanh nghiệp của họ với hàng trăm con người cũng cần ăn, cần sống, cần thu nhập, cứ như thể họ là nhân viên xã hội chỉ có việc nai lưng ra làm cho cộng đồng vậy.

Rất nhiều người khác thì coi việc không làm việc thất đức, chia sẻ lẫn nhau và chỉ lan truyền điều tử tế, lạc quan đã là một đóng góp. Bạn tôi, người vốn bay rất nhiều trên hạng thương gia đã nở một nụ cười tươi, cảm thông với cô tiếp viên hãng hàng không quốc gia khi bữa trưa trên máy bay thời dịch bệnh chỉ có một chai nước và chiếc khăn ướt dùng một lần thay vì một bữa ăn thịnh soạn như mọi khi. Các bạn bè, nhà cung cấp đều tự nguyện giảm giá, chia sẻ sự khó khăn với các ngành dịch vụ bị ảnh hưởng. Một công ty du lịch chuyên nhận khách đi tàu ở Vịnh Hạ Long, lượng khách quốc tế đột ngột giảm đến 60%, anh em trước Tết đang lãi, nay thành lỗ. May sao ông chủ tàu tự nguyện giảm giá đến hơn 50% cho công ty du lịch thuê tàu. Ông nói các bạn khó là tôi cũng khó, chúng ta cùng chia sẻ để vượt qua giây phút này.

Tử tế là sự lựa chọn. Và những người đã chọn tự tể không bao giờ đếm xỉa đến những con sâu làm rầu nồi canh, những con sâu chọn đứng phía bên kia bờ của sự tử tế (và suy cho cùng thì những người này không đáng được gọi là doanh nhân, không thể coi là doanh nhân). Họ biết vượt lên khó khăn đôi khi quên mình và hoàn cảnh cá nhân. Và vì thế họ là doanh nhân, doanh nhân thời đại dịch.