Khái niệm đường cong lãi suất đảo ngược (Inverted Yield Curve)
Đường cong lãi suất là đồ thị mô tả mối quan hệ giữa lãi suất và kỳ hạn của một công cụ nợ (cùng mức và chất lượng tín dụng). Đường cong lãi suất thường được tạo cho lãi suất trái phiếu chính phủ, do loại trái phiếu này có rủi ro thấp nhất và có nhiều kì hạn. Đường cong lãi suất có ba dạng:
  • Đường cong lãi suất bình thường: lãi suất trái phiếu dài hạn cao hơn lãi suất trái phiếu ngắn hạn, đường cong lãi suất dạng này xuất hiện phổ biến nhất bởi thông thường các nhà đầu tư mong muốn lãi suất cao hơn ở các trái phiếu dài hạn do loại này rủi ro cao hơn so với trái phiếu ngắn hạn. Thông thường, trái phiếu kì hạn ngắn được coi là có rủi ro thấp hơn và do vậy có lợi suất thấp hơn so với trái phiếu kì hạn dài.
  • Đường cong lãi suất đảo ngược: lãi suất trái phiếu ngắn hạn cao hơn lãi suất trái phiếu dài hạn. Trong trường hợp này nhà đầu tư cho rằng nền kinh tế trong tương lai gần sẽ gặp khó khăn nhưng vẫn hoạt động tốt trong dài hạn, trái phiếu kì hạn ngắn sẽ bị đánh giá là rủi ro hơn kì hạn dài. Vì vậy nhà đầu tư đòi hỏi trái phiếu kì hạn ngắn phải có mức lợi suất cao hơn.
  • Đường cong lãi suất phẳng: lãi suất trái phiếu ngắn hạn bằng lãi suất trái phiếu dài hạn. Đây là dấu hiệu của việc chuyển đổi nền kinh tế.
Ảnh: Nguồn vietnambiz
Đường cong lãi suất đảo ngược khá hiếm xuất hiện trong ba loại đường cong trên, nó được coi như yếu tố dự báo suy thoái của nền kinh tế.
Trong lịch sử, sự đảo ngược của đường cong lợi suất đã tiên đoán nhiều cuộc suy thoái của Mỹ. Do mối tương quan có tính lịch sử này, đường cong lợi suất thường được coi như một dự báo chính xác của các chu kỳ kinh tế nói chung và chu kỳ kinh doanh của doanh nghiệp. Một ví dụ gần đây là khi đường cong lợi suất kho bạc Mỹ đảo ngược vào cuối 2005, 2006 và một lần nữa vào 2007 trước khi thị trường chứng khoán Mỹ khủng hoảng. Gần đây đường cong này cũng đảo ngược vào tháng 12/2018.
Nguyên nhân đường cong lãi suất đảo ngược
Đường cong lãi suất đảo ngược, tức lãi suất trái phiếu kì hạn dài thấp hơn lãi suất kì hạn ngắn, điều này nghĩa là phần lớn nhà đầu tư cho rằng việc đầu tư vào trái phiếu dài hạn sẽ tốt hơn là đầu tư vào trái phiếu ngắn hạn. Bởi giả sử đầu tư vào trái phiếu ngắn hạn, nhà đầu tư sẽ cần suy nghĩ tới việc làm sao để kiếm lời khi số tiền nhận về khi trái phiếu đáo hạn. Việc nhà đầu tư không muốn cầm tiền để kinh doanh hay đầu tư cổ phiếu trong thời gian ngắn hạn tới chứng tỏ rằng nhà đầu tư không có niềm tin vào nền kinh tế trong tương lai gần hay khủng hoảng đang tới. Bởi nhà đầu tư không muốn tiền quay về mình khi trái phiếu ngắn hạn đáo hạn, nhà đầu tư sẽ tìm tới các trái phiếu dài hạn để phòng thủ. Kết quả là nhu cầu trái phiếu dài hạn tăng lên, vì thế trái phiếu dài hạn không cần lợi suất cao để thu hút nhà đầu tư như trước nữa. Nhu cầu của trái phiếu ngắn hạn xuống thấp nên cần có lợi suất cao để thu hút tiền mua vào. Điều này làm lợi suất trái phiếu ngắn hạn tăng cao hơn lợi suất trái phiếu dài hạn và đường cong lãi suất đảo ngược.
Tóm lại, khi đường cong lãi suất đảo ngược, chúng ta có thể hiểu các nhà đầu tư kì vọng nền kinh tế trong ngắn hạn sẽ không tốt như nền kinh tế trong dài hạn, và đây là dấu hiệu của việc suy thoái cho cả nền kinh tế. Hiện tại ở Việt Nam đường cong lãi suất vẫn dốc lên như bình thường nên các nhà đầu tư chưa cần lo lắng. Mong rằng những kiến thức cơ bản về đường cong lãi suất được cung cấp trong bài này sẽ giúp nhà đầu tư có thêm một tín hiệu để quan sát nền kinh tế vĩ mô hiệu quả.