Không chỉ cung cấp cho nhà đầu tư một kênh đầu tư mới, sự ra đời của chứng khoán phái sinh sẽ đáp ứng tốt hơn nhu cầu phòng vệ rủi ro và tạo điều kiện thúc đẩy đầu tư dài hạn. Chứng khoán phái sinh được kỳ vọng sẽ làm tăng tính hiệu quả của thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, bên cạnh những đặc điểm hấp dẫn trên, thị trường chứng khoán phái sinh cũng tiềm ẩn rủi ro đòi hỏi nhà đầu tư phải nắm vững những kiến thức cơ bản nhất về thi trường này. Để giúp nhà đầu tư tham gia thị trường mới an toàn, bài viết dưới đây sẽ giải đáp câu hỏi chứng khoán phái sinh là gì cũng như những điểm khác biệt của công cụ này.

1. Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh (Derivative securities) là các công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở nhằm nhiều mục tiêu khác nhau như phân tán rủi ro, bảo vệ lợi nhuận hoặc tạo lợi nhuận. Chứng khoán phái sinh có dạng hợp đồng tài chính với đặc điểm: Quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán hoặc/và chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh được chia thành 2 dạng chính là hàng hóa như thực phẩm/nông sản, năng lượng…hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất,…

2. Phân loại chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh được chia thành 4 loại chính:
Hợp đồng Kỳ hạn (Forward contract): là thỏa thuận pháp lý giữa hai bên - người mua và người bán, về việc mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước tại ngày thực hiện giao dịch.

Hợp đồng Tương lai (Future contract): là một dạng hợp đồng kỳ hạn đã được chuẩn hóa về việc mua và bán tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trong tương lai với giá được xác định trước. Để biết thêm chi tiết về công cụ phái sinh này, nhà đầu tư tham khảo bài viết: Hợp đồng tương lai là gì?

Hợp đồng Quyền chọn (Option Contract): là một hợp đồng cho phép người nắm giữ nó được mua (nếu là quyền chọn mua) hoặc được bán (nếu là quyền chọn bán) một lượng tài sản cơ sở theo mức giá đã xác định trước trong hợp đồng trong một khoảng thời gian hoặc tài một thời điểm nhất định trong tương lai.

Hợp đồng Hoán đổi (Swap Contract): là thỏa thuận giữa hai bên trao đổi định kỳ cho nhau những dòng tiền xác định trong tương lai dựa trên một công cụ hay một mức giá làm cơ sở.

Xem thêm: Phân biệt hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn và hợp đồng kỳ hạn

3. Chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
Tháng 8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đã chính thức đi vào vận hành với sản phẩm đầu tiên ra mắt thị trường là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 (VN30F). Không chỉ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện cấu trúc thị trường tài chính đầu tư của Việt Nam, sự ra đời của công cụ phái sinh còn có ảnh hưởng tích cực đến sự minh bạch, tính thị trường của thị trường chứng khoán cơ sở phát triển hiệu quả, bền vững hơn và là kênh cung cấp vốn trung và dài hạn chủ đạo cho nền kinh tế.

Sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số ban đầu đã nhận được sự đón nhận rộng rãi của cộng đồng nhà đầu tư. Tính đến thời điểm tháng 05/2018, trung bình khối lượng trong phiên của 4 tháng hợp đồng đạt ngưỡng 70,000 cổ phiếu/phiên, tăng trưởng với tốc độ rất nhanh. Giá trị giao dịch bình quân đạt gần 7,000 tỷ/phiên, thậm chí khối lượng này còn vượt khối lượng giao dịch của thị trường chứng khoán cơ sở.

Để biết thêm chi tiết về thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, nhà đầu tư xem bài viết: Tổng quan thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam.

4. Các bước để tham gia thị trường chứng khoán phái sinh
Nhà đầu tư cần thực hiện các bước sau đây để có thể bắt đầu “chơi” – đầu tư chứng khoán phái sinh:

a) Mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh
Để tham gia thị trường chứng khoán phái sinh, việc đầu tiên nhà đầu tư cần làm là mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh với thành viên giao dịch. Tại thời điểm này, mới chỉ có 9 công ty chứng khoán mà nhà đầu tư có thể mở tài khoản giao dịch phái sinh đó là: HSC, MBS, VNDS, SSI, BSC, VCSC, VPBS, KIS và VCBS. Có hai hình thức mở tài khoản chứng khoán phái sinh là mở trực tiếp tại phòng giao dịch hoặc mở từ xa. Nhà đầu tư xem chi tiết hướng dẫn mở tài khoản chứng khoán phái sinh tại đây.

b) Nộp tiền kỹ quỹ ban đầu
Sau khi mở tài khoản, nhà đầu tư cần thực hiện nộp tiền ký quỹ ban đầu cho thành viên giao dịch với mức ký quỹ và tài sản ký quỹ theo yêu cầu, quy định của thành viên. Ký quỹ tại thị trường chứng khoán phái sinh là việc bắt buộc khi tham gia thị trường này. Về cơ bản, nhà đầu tư chỉ phải bỏ ra một khoản tiền ký quỹ bằng một phần giá trị của hợp đồng chứng khoán phái sinh mà mình muốn tham gia. Trong khi nếu muốn mua/bán chứng khoán, nhà đầu tư phải đảm bảo có đủ 100% tiền và cổ phiếu trong tài khoản trước khi giao dịch. Đây chính là lợi thế đòn bẩy của chứng khoán phái sinh.

c) Thực hiện giao dịch và thanh toán bù trừ
Nhà đầu tư có thể tiến hành đặt lệnh giao dịch và thanh toán bù trừ sau khi nộp đầy đủ tiền ký quỹ. Lệnh giao dịch của nhà đầu tư phải đáp ứng một số điều kiện quy định về biên độ, giới hạn lệnh, giới hạn lệnh tích lũy, giới hạn vị thế và khả năng giao dịch còn lại của tài khoản. Hệ thống sau khi xác nhận lệnh khớp sẽ gửi dữ liệu giao dịch lại cho thành viên giao dịch và trung tâm bù trừ, sau đó thành viên giao dịch sẽ thông báo kết quả khớp lệnh cho nhà đầu tư. Dựa vào kết quả giao dịch, sở tính toán ra giá trị thanh toán hàng ngày. Tài khoản của nhà đầu tư sẽ được hạch toán lãi/lỗ từng vị thế trong giao dịch đó.

Xem thêm: Hướng dẫn đặt lệnh và giao dịch phái sinh hợp đồng tương lai

d) Theo dõi các loại tỷ lệ
Nếu tài khoản có số dư ký quỹ dưới mức quy định, nhà đầu tư sẽ bị gọi ký quỹ (margin call) bởi công ty chứng khoán, yêu cầu bổ sung vào tài khoản. Ngược lại, nếu giá trị tài sản ký quỹ vượt giá trị ký quỹ yêu cầu, nhà đầu tư có thể rút bớt phần này. Để biết thêm chi tiết về quy định ký quỹ phái sinh hợp đồng tương lai, nhà đầu tư xem tại đây.

Xem chi tiết bài viết: Các bước để tham gia thị trường chứng khoán phái sinh

Kết luận
Trên đây là một số khái niệm cơ bản cũng như cách thức giao dịch phái sinh hợp đồng tương lai mà nhà đầu tư cần nắm vững. Là một trong những công ty chứng khoán tiên phong trong việc phát triển sản phẩm mới, HSC mang đến khóa học hợp đồng tương lai cho người mới bắt đầu nhằm đáp ứng nhu cầu tìm hiểu về chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư. Mời nhà đầu tư xem chi tiết tại đây: Khóa học chứng khoán.

Xem chi tiết bài viết "Tổng quan về chứng khoán phái sinh" tại đây:
https://online.hsc.com.vn/tin-tuc/de...inh-la-gi.html