Sự ra đời của thị trường chứng khoán phái sinh có tác động tích cực đến tính hiệu quả, minh bạch của thị trường cơ sở, từ đó góp phần hoàn thiện bức tranh tổng thể của thị trường chứng khoán Việt Nam. Bài viết dưới đây sẽ giúp nhà đầu tư phân biệt những ưu và nhược điểm của hai thị trường này.

1) Thị trường chứng khoán cơ sở
a) Ưu điểm:
- Linh hoạt lựa chọn trường phái đầu tư thích hợp: tùy vào mục tiêu đầu tư và khả năng chấp nhận rủi ro mà nhà đầu tư có thể tự do lựa chọn trường phái đầu tư phù hợp với mình.
- Cường độ giao dịch thấp: nhà đầu tư có nhiều thời gian hơn để phân trước trước khi đưa ra quyết định đầu tư thay vì đòi hỏi độ nhanh nhạy ở thị trường phái sinh.
- Đòn bẩy tài chính không quá cao giúp hạn chế rủi ro thua lỗ trong trường hợp cổ phiếu giảm giá.
- Có nhiều cổ phiếu để nhà đầu tư lựa chọn: thay vì sản phẩm mang tính nhất quán của thị trường phái sinh thì sản phẩm ở thị trường cơ sở rất đa dạng. Đó chính là cổ phiếu của các công ty đang niêm yết trên sàn. Do đó, nhà đầu tư có thể thoải mái lựa chọn cổ phiếu mà mình cho là hiệu quả nhất.

b) Nhược điểm:
- Dễ xuất hiện tình trạng làm giá, thao túng giá cổ phiếu
- Cổ phiếu chỉ được giao dịch một chiều. Khó kiếm lời trong thời điểm thị trường đang trong xu hướng giảm.
- Số lượng giao dịch cổ phiếu phụ thuộc vào số cổ phiếu được phát hành
- Thời gian giao dịch bị hạn chế do quy định về thời gian thanh toán bù trừ T+2

2) Thị trường chứng khoán phái sinh
a) Ưu điểm:
- Chứng khoán phái sinh tiếp cận tới mọi đối tượng mong muốn giao dịch: những nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro; nhà đầu cơ và nhà kinh doanh chênh lệch giá.
- Sử dụng đòn bẩy tài chính lớn:Lợi thế đòn bẩy là một đặc điểm khác biệt của Chứng khoán phái sinh so với chứng khoán cơ sở. Về cơ bản, khi tham gia giao dịch Hợp đồng tương lai, nhà đầu tư chỉ phải bỏ ra một khoản tiền (Ký quỹ) có giá trị nhỏ hơn nhiều so với giá trị của hợp đồng mà nhà đầu tư muốn tham gia (giá trị hợp đồng).
- Giao dịch linh hoạt: Cách thức giao dịch trên thị trường phái sinh về cơ bản giống như thị trường cổ phiếu. Tuy nhiên, với tính chất linh hoạt của sản phẩm phái sinh, nhà đầu tư có thể thực hiện bán khống (mở vị thế bán Hợp đồng tương lai), giao dịch T+0 chốt lãi/ lỗ ngay trong ngày.
- Tổng số lượng chứng khoán phái sinh không bị hạn chế.
- Các chứng khoán phái sinh chuẩn hóa có tính thanh khoản cao do được niêm yết và giao dịch tập trung trên Sở giao dịch chứng khoán. Vì người mua và người bán là tập trung nên tạo ra khả năng thanh khoản cao nhất có thể. Hơn nữa, việc định giá, khối lượng và giá trị giao dịch được công bố công khai cũng giúp thị trường minh bạch và tăng thanh khoản.

b) Nhược điểm:
- Rủi ro của hiệu ứng đòn bẩy: Trong trường hợp sự thay đổi về giá tài sản cơ sở trên thị trường không đúng với dự đoán làm căn cứ cho giao dịch hợp đồng tương lai ban đầu, thua lỗ sẽ xảy ra và do tác động đòn bẩy, mức độ thua lỗ tính theo tỷ lệ phần trăm trên “số vốn đầu tư ban đầu” sẽ lớn hơn rất nhiều.
- Phòng ngừa rủi ro làm giảm tiềm năng gia tăng lợi nhuận: khi sử dụng hợp đồng tương lai để phòng ngừa rủi ro cho một vị thế đối với tài sản cơ sở, nhà đầu tư có thể giảm được những thiệt hại hay thua lỗ có thể xảy ra với vị thế cơ sở của mình khi giá trên thị trường diễn biến theo chiều hướng bất lợi. Tuy nhiên, khi thị trường diễn biến theo xu hướng có lợi, nhà đầu tư sử dụng hợp đồng tương lai không có khả năng tận dụng biến động có lợi đó để gia tăng lợi nhuận hay thu nhập cho mình do hiện tượng bù trừ (lãi/lỗ) giữa các vị thế đối lập vẫn tiếp tục diễn ra.
- Yêu cầu ký quỹ bổ sung: cơ chế thanh toán hợp đồng tương lai là thanh toán hàng ngày, các khoản lãi, lỗ phát sinh từ hợp đồng tương lai được hiện thực hóa hàng ngày và phản ánh ngay trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư. Nhà đầu tư phải thực hiện ký quỹ bổ sung ngay khi số tiền trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư xuống bằng hoặc thấp hơn mức ký quỹ duy trì. Điều này đòi hỏi khi tham gia vào thị trường hợp đồng tương lai nhà đầu tư phải có sự chuẩn bị nhất định về năng lực tài chính, bởi nếu không thực hiện ký quỹ bổ sung kịp thời khi có yêu cầu thì vị thế của nhà đầu tư trên thị trường hợp đồng tương lai sẽ bị đóng lại, gây thua lỗ và có thể dẫn nhà đầu tư tới việc phá sản.

Xem thêm: Hợp đồng tương lai là gì?

Xem chi tiết bài viết "Các ưu và nhược điểm của thị trường CKCS so với thị trường CKPS" tại:
https://online.hsc.com.vn/tin-tuc/d...a-thi-truong-ckcs-so-voi-thi-truong-ckps.html