GS.TS Nguyễn Văn Phước - Viện trưởng Viện Môi trường và tài nguyên:
Phản biện nên dựa vào các căn cứ khoa học rõ ràng

Là đơn vị được chọn thực hiện Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) cho rất nhiều dự án trong nước, trong đó có các dự án xả thải tại một số khu vực ở Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu để đòi quyền lợi cho người dân quanh khu vực đó. Mỗi năm, viện thực hiện hàng chục ĐTM cho các dự án khắp các tỉnh, thành với sự tham gia chính và cộng tác của hơn 100 nhà khoa học trong ngành.

GS.TS Nguyễn Văn Phước - Viện trưởng Viện Môi trường và tài nguyên (thuộc Đại học quốc gia TP.Hồ Chí Minh) cùng các đồng sự hiện đang là tâm điểm của sự quan tâm khi chịu trách nhiệm chính trong việc thực hiện ĐTM cho dự án Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai. Ông cho biết, chỉ mong giới khoa học khi lên tiếng phản biện cần minh bạch và dựa trên những chứng cứ khoa học rõ ràng để tránh gây hoang mang dư luận.

Nói sao chép ĐTM là sai bản chất

* Là viện trưởng và là người chịu trách nhiệm chính trong thực hiện ĐTM cho dự án Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai, ông có tự tin về chất lượng của công trình do viện mình thực hiện và đảm bảo mọi bước đúng quy trình khoa học, không thiếu sót điều gì?

- Trước hết, sau nhiều năm hoạt động, Viện Môi trường và tài nguyên là đơn vị đã có uy tín trong việc thực hiện các ĐTM cho nhiều dự án trên cả nước. Chúng tôi quy tụ gần 100 nhà khoa học và mỗi năm thực hiện hàng chục ĐTM. Tôi có thể khẳng định, ĐTM của dự án nói trên được thực hiện với chất lượng cao nhất trong khả năng mà viện có được. Chúng tôi cũng làm việc công tâm về phương pháp nghiên cứu lẫn nội dung công bố.

Báo cáo ĐTM công bố các ảnh hưởng xấu lẫn tốt, thuần túy khoa học theo những nghiên cứu và số liệu rõ ràng. Sau đó là các bước phản biện, tư vấn, góp ý của nhiều hội đồng, chỉnh sửa nhiều lần và là thành quả chung của nhóm nghiên cứu. Chính quyền là người quyết định dự án có được thực hiện hay không. Nhưng chúng tôi hiểu, ĐTM là một cứ liệu quan trọng trong quá trình quyết định đó, nên chúng tôi đảm bảo Viện đã thực hiện công tâm với tinh thần trách nhiệm cao, đảm bảo chất lượng.

* Một số ý kiến từ một vài tờ báo dẫn nguồn một hội thảo mới đây tại Hà Nội cho rằng ĐTM của dự án Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai sao chép phần lớn nội dung của ĐTM dự án thủy điện 6 và 6A và dự án An viên Vĩnh Hằng (Vĩnh Cửu, Đồng Nai) - đều do viện thực hiện. Ông nói gì về thông tin này?

- Vấn đề này, tôi cũng trả lời với Bộ Tài nguyên - môi trường rất rõ. Về những điểm chung, 2 dự án là do một nhóm các nhà khoa học thực hiện, và đều là những dự án xây dựng. Do đó, phần giới thiệu chung sẽ có vài điểm tương đồng theo quy định pháp luật, ví dụ các khái niệm quy định về các định mức, hoặc các chi tiết thuần túy kỹ thuật. Bất kỳ ĐTM nào cũng có những đoạn nằm trong khuôn mẫu quy định đó.

Song, nói sao chép là sai bản chất. ĐTM của dự án Cải tạo cảnh quan có liên quan đến dòng chảy, do đó ĐTM có riêng một chuyên đề về khía cạnh này để đánh giá dòng chảy, và các ĐTM khác cũng có những điểm khác biệt đặc thù làm nên tính chất riêng của ĐTM đó. Do đó, nói chúng tôi sao chép là không thỏa đáng, vì một số liệu hay một kết luận của mỗi ĐTM có khi mất hàng tháng trời để tính toán, không thể sao chép lẫn nhau những đặc thù này. Còn nếu cố tình hiểu sai câu chữ, bắt bẻ từ ngữ và dẫn dắt ý niệm người đọc thì tôi không có gì để bàn bạc hay tranh cãi thêm.

* Những lo ngại đặt ra cho dự án là “trôi mất cù lao Phố” hay “hàng triệu người sẽ đói”, dưới góc độ khoa học, có cơ sở gì cho những lo ngại nói trên không, thưa ông?

- Đầu tiên, cần làm rõ dự án này là dự án lựa chọn phương án lấn sông chứ không phải lấp sông. Nói lấp sông là sai về bản chất, không ai có thể lấp sông Đồng Nai cả. Còn lấn bao nhiêu trong giới hạn cho phép, tỉnh đã có một nghiên cứu riêng và lên các kịch bản khá đầy đủ cho các phương án lấn 50; 70 và 100m. Kết quả nghiên cứu cho thấy không ảnh hưởng đáng kể đến dòng chảy, do đó Đồng Nai quyết định chọn phương án cho lấn 100m.

Từ những căn cứ chúng tôi có được, cho thấy không có cơ sở cho những lo ngại nói trên. Do đó, trong ĐTM chúng tôi không nêu vấn đề này và đến lúc này, tôi cũng không được biết đến các số liệu hay nghiên cứu nào rõ ràng dẫn đến những kết luận nói trên. Chưa ai, chưa nhà khoa học nào công bố được những chứng cứ nói trên cả.

Về ĐTM này, chúng tôi tính toán dựa trên số liệu từ nguồn mới nhất trong thời điểm thực hiện ĐTM (năm 2013) do tỉnh cung cấp. Sau đó, có ý kiến cần lấy số liệu mới hơn, nên chúng tôi đã sử dụng số liệu năm 2014 để rà soát lại các tính toán và thấy các số liệu thay đổi rất ít, không đáng kể. Cần nói rõ thêm, các số liệu nghiên cứu ở thời điểm 2009 và số liệu mới nhất trong tháng 4-2014 là tương đồng, chênh lệch không đáng kể.

Sẵn sàng tranh luận dựa trên các chứng cứ khoa học

* Ông có ngại tranh luận về dự án này không? Nếu có những diễn đàn hoặc hội thảo tranh luận công khai về dự án, ông có sẵn sàng tham gia?

- Tôi không ngại việc tranh luận trên góc độ khoa học cho dự án này, hoặc bất kỳ dự án nào mà chúng tôi đã tham gia. Nhưng trong quan điểm của tôi, mọi tranh luận đều cần dựa trên những chứng cứ, số liệu và nghiên cứu cụ thể. Rất nguy hiểm nếu chỉ phản biện dựa trên cảm tính, lo ngại… mà chưa từng thực hiện các nghiên cứu để có số liệu, kết quả chạy mô hình hoặc các minh chứng rõ ràng. Càng nguy hiểm hơn nếu chúng được chế biến thành những thông tin kích động cảm xúc dư luận. Tôi không thể giãi bày tất cả mọi kiến thức hay số liệu mình có được trong khuôn khổ một bài phỏng vấn hay vài câu trả lời trên truyền thông. Nhưng tôi sẵn sàng tranh luận với các bạn đồng nghiệp về những bản ĐTM chúng tôi đã thực hiện, dựa trên tinh thần xây dựng và cầu tiến và trên những diễn đàn công khai, chính thống.

* Vì sao thời gian qua, Viện Tài nguyên và môi trường giữ im lặng, trong khi nhiều người khác, trong giới làm khoa học lẫn dư luận lên tiếng và phát biểu về dự án và đưa ra rất nhiều kết luận, khuyến cáo?

- Sở dĩ thời gian qua quá nhiều luồng thông tin đánh giá, suy luận về ĐTM của dự án mà Viện không lên tiếng, là vì chúng tôi hiểu mình cần phải dựa trên những yêu cầu nào, cơ sở nào để phát biểu? Chúng tôi luôn sẵn sàng cung cấp thông tin, số liệu minh bạch cho các bên liên quan, các bộ, ngành hoặc cơ quan chức năng khi có yêu cầu với đầy đủ tinh thần trách nhiệm của mình.

Còn về phía công luận, tôi nghĩ các ý kiến tranh luận, phản biện là bình thường, và tôi sẵn sàng chào đón và cung cấp thông tin cho những đơn vị truyền thông có nhu cầu trao đổi thông tin, với cách làm việc minh bạch, công khai, với tư cách là nhà khoa học. Ở đây, có điều tôi muốn chia sẻ với góc độ cá nhân là các bạn không cần, và không nên chỉ gọi điện thoại trao đổi với tôi chỉ vài phút khi tôi đang chạy trên đường, hay khi tôi bận việc riêng rồi sau đó cắt gọt thành cả một bài viết làm sai lệch bản chất vấn đề và gây hiểu lầm về bản thân tôi trước học trò, trước bạn bè, gia đình và công luận. Tôi chào đón các bạn tại Viện khi có nhu cầu trao đổi thông tin, và tôi cũng như nhiều nhà khoa học khác cũng cần được tôn trọng ở mức độ tối thiểu đối với công việc của mình.

* Ông có điều gì muốn chia sẻ thêm không?

- Hiện nay, với những cơ sở dữ liệu chúng tôi có được, thì tôi khẳng định không có những ảnh hưởng như “trôi cù lao Phố”, “mất nguồn nước”, “hàng triệu người đói”... Còn nếu các bạn làm khoa học băn khoăn, có thể mời những cơ quan nghiên cứu độc lập, trong hay ngoài nước đều được, thực hiện nghiên cứu lại và chúng tôi rất hoan nghênh điều đó, sẵn sàng tranh luận và tiếp thu trên tinh thần xây dựng chứ không phải tinh thần “đạp đổ”, dù là với nhà nước, nhà đầu tư hay người dân liên quan đến dự án.

Những người làm khoa học đều hiểu, không nhà khoa học nào dám vỗ ngực xưng tên mình đúng hết. Khi có các phản biện rõ ràng, có trách nhiệm, chúng tôi sẫn sàng tiếp thu và kiểm tra lại. Nếu phản biện đó đúng, tôi cũng không ngại ngần nhận trách nhiệm và sửa chữa.

Xin cảm ơn ông!

Báo Đồng Nai​