Trích lời bình cuối năm của ông Lê Chí Phúc - SGI
Tôi vừa vặn hoàn thành kế hoạch năm vào đúng tuần cuối cùng. Khác với giai đoạn lên êm ả của 2013, 2014 quả là một năm nhiều biến động bất thường với nhiều bài học của bản thân và những người xung quanh:

1. TTCK không phải là hàn thử biểu của nền KT.

Chúng ta thường nghe và tin vào khái niệm TTCK là hàn thử biểu, là tấm gương phản chiến nền kinh tế: KT đi lên thì TTCK đi lên và ngược lại. Vậy thì làm giàu có vẻ không khó, ta chỉ cần full margin khi KT tạo đáy và ngồi chơi chờ bán khi KT tạo đỉnh. Nhưng thực tế là:

- TTCK Mỹ downtrend trong hơn 3 năm 2000-2003 trong khi kinh tế nước này vẫn liên tục đi lên.
- CK Trung Quốc tạo đỉnh từ 2007, 7 năm trôi qua TQ vẫn là nền kinh tế tăng trưởng nhanh loại nhất thế giới, LN của DN vẫn tăng trưởng mạnh nhưng Shanghai index giảm từ 6000 về 2000 điểm đưa thị trường này về mức định giá rẻ nhất thế giới vào đầu 2014.
- Ở Việt Nam ta, HNX mở cửa ngày đầu ở mốc 100 đầu 2006, tròn 9 năm trôi qua với GDP Việt Nam tăng gấp 3 lần nhưng HNX vẫn đang ngụp lặn ở quanh... 80 điểm. Vậy thì việc VNindex giảm điểm 4 tháng qua trong khi KT vĩ mô đang tốt lên cũng chẳng phải là điều gì quá vô lý.

Kinh tế cải thiện, hay DN tốt lên không phải là bảo hiểm cho khoản đầu tư. Ở chiều ngược lại cũng vậy thời điểm tệ hại của vĩ mô và DN lại tiềm ẩn cơ hội tốt. Cuối cùng thì giá đã phản ánh hết thông tin hay chưa mới là điều quan trọng.

2. Trong một thị trường uptrend, CP hàng đầu hay CP tốt cũng có thể giảm 30-50%.

Biển Đông tạo ra những phiên giảm điểm chưa từng có trong lịch sử TTCK VN. Chỉ trong hơn 1 tuần vốn hóa của TT giảm 5 tỷ $. Trong đó những cổ phiếu tốt nhất, ổn định nhất như VNM cũng có những phiên dư bán sàn khối lượng lớn.

Giá dầu giảm 50% trong vài tháng cuối năm cũng là một Black Swan thứ hai. Đầu 2014, tất cả các dự báo của các analyst hàng đầu thế giới đều dự báo giá dầu cuối 2014 ở quanh 90-110$. Chỉ có duy nhất analyst của Citibank mạnh dạn đưa ra dự báo 75$/thùng dầu vào cuối 2014. Được trang bị tận răng với đủ thống kê, mô hình, kinh nghiệm, ngay cả người giỏi nhất cũng đoán sai giá dầu tới hơn 30%!

Biển Đông và giá dầu giảm chỉ là hai ví dụ cho thấy thế giới đầu tư rất phức tạp và hầu như mỗi năm đều xuất hiện những Black Swan vượt ngoài tầm dự báo của chúng ta. Quan trọng là ta sẽ chuẩn bị cho những tình huống ấy như thế nào.

3. Giống như rượu hay ma túy, margin là chất gây nghiện và margin liều cao là thuốc độc.

Vào khoảng cuối tháng 10, một số bạn trẻ có kể với tôi thành tích đầu tư x3, x5 tài khoản chỉ sau vài tháng, tất nhiên là với một quy mô nhỏ. Tài khoản hầu như luôn trong trạng thái full margin 3-7 vào các CP nóng nhất. Từ kinh nghiệm bản thân giai đoạn 2009-2010, tôi nói rằng thành tích ấy chỉ cho thấy các bạn còn quá ít kinh nghiệm trên TTCK. Dù có gật gù đồng ý khi nghe về rủi ro, một vài phiên sau tài khoản của các bạn lại full margin 3-7. Sau đó chỉ vài tuần, các tài khoản này lần lượt bốc hơi cùng các đợt call margin. Các bạn trẻ đã rơi vào cái bẫy sợ mất cơ hội hơn sợ mất tiền mà đúng ra ta nên nghĩ và làm ngược lại.

CK Việt Nam là một thị trường chưa phát triển và đầy biến động. Nếu tài khoản thường xuyên ở trạng thái margin 3-7, ta có nguy cơ cháy tài khoản 2 lần/năm; ở tỷ lệ 1-1 mỗi năm CTCK sẽ call bạn 1 lần.

Điều tệ hại tiếp theo với margin cao không chỉ ở khả năng bị call mà còn ở việc ta hoàn toàn bất lực nhìn các cơ hội tuyệt vời nhất trôi qua mà ko còn khả năng mua. Sau đó là giai đoạn chấn thương tâm lý kéo dài dẫn tới mất khả năng ra những quyết định sáng suốt và hiệu quả. Có người học được bài học từ khủng hoảng và làm lại từ đầu, có người mất hết tài sản, nguyền rủa sòng bạc CK, hận UBCK,... và rời bỏ thị trường vĩnh viễn. Trong lịch sử TTCK Việt Nam cũng như thế giới, tôi chưa từng thấy ai có thể làm nên tài sản lớn mà thường xuyên chấp nhận tài khoản của mình có khả năng cháy, dù với xác suất nhỏ nhất.

Tất nhiên ta luôn chắc mẩm chỉ full margin khi có deal tốt và điểm vào an toàn. Nhưng bản chất TTCK là bất ổn và ở càng lâu trong thị trường, ta sẽ càng bớt ảo tưởng về khả năng dự đoán của mình. Mặt khác giống như ma túy, margin là thứ gây nghiện. Khi đã được thử cảm giác hưng phấn cực độ do margin mang lại, bạn sẽ rất bứt rứt khó chịu khi CP tăng mà tài khoản chưa full margin. Và từ đó, để có cảm giác thỏa mãn và hưng phấn như ban đầu ta luôn phải dùng margin liều cao hơn nữa. Kết cục cuối cùng luôn là tổn thất lớn, cháy tài khoản.

Margin liều cao về lâu dài rất có hại cho tài khoản và hiệu quả đầu tư, nói rộng ra nó ảnh hưởng tới cả tính cách và cuộc sống của bạn. Lời khuyên với những nhà đầu tư/đầu cơ mới tham gia TTCK, không nên dùng margin trong 3 năm đầu nếu bạn muốn tồn tại. Điều này đơn giản như việc bố mẹ cấm ta uống rượu hút thuốc trước tuổi vị thành niên (hầu như ta đều vi phạm).

4. Đừng tiếc những gì không thuộc về mình.

Có người bạn gửi tôi một thống kê thú vị hồi cuối 2013. Nôm na là ở thị trường Mỹ trong năm đó, nếu bạn luôn mua được các cp tăng mạnh nhất trong tuần thì tới cuối năm tài khoản của bạn sẽ tăng hơn 10.000 lần. Tương tự như vậy, một bạn đã làm một thống kê vui ở F319 dưới topic: "Từ 10tr kiếm 50 tỷ trong năm 2014" .

Đây chính là vẻ đẹp ma mị của TTCK, là ước mơ của mọi nhà đầu tư, đầu cơ với câu châm ngôn bất hủ "Chỉ cần chọn đúng CP, bạn vẫn sẽ ăn lồi mồm"! Đọc những câu chuyện này có thể tạo nhiều hứng khởi, nhưng câu chuyện thật hơn và ít được kể hơn trong suốt 10 năm qua ở TTCK Việt Nam lại là: "Tôi đã biến 5 tỷ thành 10 triệu như thế nào".

Tất nhiên đó chỉ là chuyện vui. Kiếm tiền không bao giờ dễ, đặc biệt là kiếm tiền từ cổ phiếu.

Tôi thường xuyên được nghe bạn bè ca thán việc lỡ bán sớm cổ phiếu đang tăng giá, mua hụt các cổ phiếu tăng trần, hay ko bán sau đó CP rớt mạnh... Nếu đã không thể lý giải việc CP tăng giảm để có hành động mua bán phù hợp, thì việc tiếc nuối những điều như vậy có khác gì ta tiếc con đề về 69 trong khi đã đặt tiền vào cửa 96.

Chỉ từ hiểu biết sâu sắc, nghiên cứu và chuẩn bị kỹ lưỡng mới giúp ta có quyết định đúng với tiêu chí căn bản của đầu tư "rủi ro thấp lợi nhuận cao". Những hành động mua bán vội vã khác dựa trên bảo kê, nghe đồn, tin nội gián, chart đẹp... đều chỉ mang tính cờ bạc may rủi. Hiểu biết của mỗi cá nhân là hữu hạn, vì thế số cơ hội thuộc về bạn cũng hữu hạn trong vòng tròn năng lực ấy. Biết hài lòng và tập trung kiếm tìm lợi nhuận trong khả năng của mình mới mang lại kết quả bền vững.

Trong một năm tích cực, index chỉ tăng đâu đó 10-20%. Doanh nghiệp bình quân cũng chỉ đạt LN 15% trên vốn. Gửi NH được 6-7%/năm. Các huyền thoại đầu tư cũng chỉ đạt bình quân các năm 20-30%/năm. Về lâu dài, đó chính là mốc ta cần phấn đấu để đạt được. Vì vậy, sau giai đoạn tài khoản tăng mạnh, hãy nghĩ về khả năng bị lỗ lớn vì LN của ta rồi sẽ quay về lại mốc bình quân.

Tỷ phú và cũng là trader tài ba Paul Tudor Jones đã nói: "Đừng bao giờ tin rằng mình siêu việt, vì chính lúc đó thị trường sẽ giết chết bạn".
---

Đầu năm mới nhưng lại dông dài về quản lý rủi ro thay vì các thành công bởi tôi tin rằng trong mỗi chúng ta đều có thừa lòng tham để theo đuổi các cơ hội. Điều ta thường thiếu là có đủ sợ hãi để biết điểm dừng hợp lý. Trước mặt chúng ta là một năm 2015 hứa hẹn rất nhiều lòng tham và cũng nhiều sóng gió bất thường như bản chất vốn có của TTCK.

Chúc các NĐTmột năm vượt kế hoạch!