Ngày 10/11/2023, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đã công bố quyết định xem xét lại tình trạng kinh tế phi thị trường của Việt Nam, sau khi nhận được đơn khiếu nại của Bộ Công Thương Việt Nam (MOIT) vào ngày 31/10/2023. Theo đó, DOC cho biết sẽ tiến hành rà soát tình trạng kinh tế phi thị trường của Việt Nam theo quy tắc và quy trình đã được thiết lập, và sẽ thông báo kết quả trong vòng 120 ngày kể từ ngày nhận đơn khiếu nại.

Quyết định này được coi là một bước tiến tích cực trong quan hệ thương mại giữa hai nước, sau khi DOC đã đưa ra quyết định xếp Việt Nam vào danh sách các nước có kinh tế phi thị trường vào ngày 4/10/2023. Quyết định này đã gây ra nhiều phản ứng tiêu cực từ phía Việt Nam, bởi vì nó có thể ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, đặc biệt là các mặt hàng thép, dệt may và đồ gỗ.

Vậy tại sao DOC lại đưa ra quyết định xếp Việt Nam vào danh sách các nước có kinh tế phi thị trường? Và tại sao Việt Nam lại phản đối quyết định này? Để trả lời những câu hỏi này, chúng ta cần hiểu về khái niệm kinh tế phi thị trường và các tiêu chí mà DOC áp dụng để xác định tình trạng kinh tế của một nước.

Theo định nghĩa của DOC, kinh tế phi thị trường là một kinh tế mà chính phủ can thiệp quá mức vào hoạt động của thị trường, ảnh hưởng đến giá cả, chi phí và lợi nhuận của các doanh nghiệp. Khi một nước được xem là có kinh tế phi thị trường, DOC sẽ áp dụng một phương pháp tính toán đặc biệt để xác định mức thuế chống bán phá giá đối với các sản phẩm nhập khẩu từ nước đó. Phương pháp này sẽ dựa trên giá cả và chi phí của một nước thứ ba có kinh tế tương tự, thay vì dựa trên giá cả và chi phí thực tế của nước xuất khẩu. Điều này có thể dẫn đến mức thuế cao hơn và bất lợi hơn cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Để xác định tình trạng kinh tế của một nước, DOC sẽ áp dụng sáu tiêu chí, được quy định trong Đạo luật Thương mại Hoa Kỳ năm 1979, là:
  1. Mức độ mà chính phủ của nước đó can thiệp vào việc phân bổ tài nguyên và đầu tư.
  2. Mức độ mà chính phủ của nước đó can thiệp vào việc thiết lập giá cả và chi phí.
  3. Mức độ mà chính phủ của nước đó can thiệp vào việc sản xuất và phân phối hàng hóa và dịch vụ.
  4. Mức độ mà chính phủ của nước đó can thiệp vào việc tạo điều kiện cạnh tranh cho các doanh nghiệp.
  5. Mức độ mà chính phủ của nước đó can thiệp vào việc phát triển và sử dụng công nghệ và trí tuệ.
  6. Mức độ mà chính phủ của nước đó can thiệp vào việc trao đổi ngoại tệ và quản lý tỷ giá hối đoái.

Dựa trên những tiêu chí này, DOC đã tiến hành điều tra và đánh giá tình trạng kinh tế của Việt Nam từ tháng 8/2022 đến tháng 9/2023, và kết luận rằng Việt Nam là một nước có kinh tế phi thị trường. DOC cho rằng chính phủ Việt Nam đã can thiệp quá mức vào các lĩnh vực như ngân hàng, năng lượng, thép, dệt may và đồ gỗ, ảnh hưởng đến giá cả, chi phí và lợi nhuận của các doanh nghiệp. DOC cũng cho rằng chính phủ Việt Nam đã can thiệp vào việc quản lý tỷ giá hối đoái, gây ra sự biến động và bất ổn cho thị trường ngoại tệ.

Tuy nhiên, quyết định của DOC đã bị phản đối mạnh mẽ từ phía Việt Nam. Theo MOIT, quyết định của DOC là không khách quan, không phản ánh đúng tình hình kinh tế của Việt Nam, và vi phạm các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). MOIT cho rằng DOC đã dựa trên những thông tin sai lệch, thiếu chính xác và không minh bạch, cũng như áp dụng những tiêu chí không phù hợp và không thống nhất để đánh giá tình trạng kinh tế của Việt Nam. MOIT cũng cho rằng DOC đã không xem xét đầy đủ và công bằng những nỗ lực của Việt Nam trong việc cải cách và phát triển kinh tế theo hướng thị trường, cũng như những cam kết và thực hiện của Việt Nam trong các hiệp định thương mại quốc tế.

MOIT đã yêu cầu DOC xem xét lại quyết định của mình, và đề nghị DOC sử dụng phương pháp tính toán thuế chống bán phá giá dựa trên giá cả và chi phí thực tế của Việt Nam, thay vì dựa trên giá cả và chi phí của một nước thứ ba. MOIT cũng đã khẳng định sẽ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp Việt Nam, và sẵn sàng hợp tác với DOC trong quá trình rà soát tình trạng kinh tế của Việt Nam.